قاب یا قاپ بازی، تاریخچه و اصول اولیه

قاپ بازی یا قاب بازی یک بازی قدیمی است که به وسیله قاپ یا همان قاب انجام میشده است.

ملزومات قاپ بازی

قاپ استخوان مچ پای گوسفند است که تناسب سطح های آن به شکل معکب مستطیل می باشد (شبیه یک قوطی کبریت) که البته آن را بجول، بژول و یا بچول نیز نامیده اند. شکل قاپ موجب بوجود آمدن شش سطح می گردد که پس از پرتاب امکان ایستادن قاپ روی چهار سطح امکانپذیر می باشد.

• دو سطح بزرگ: اسم سطحی که که بر آمدگی دارد جیک (جک) و نام سطح مقابل آن پک (پوک) است.
• دو سطح کوچک باریک: که یکی اسب (آلچی) و دیگری خر (تختان) است.
• دو سطح گوژ (محدب): هنگامی که قاپ را به روی زمین پرت کنند به دلیل شکل این سطح ها نمی‌توانند بر روی انتهای گوژ خود بایستد.

از نظر نسبت شانس سطوح مختلف امکان قرار گرفتن بر روی دو سطح جیک و پک زیاد است و پس از آن شانس ایستادن بر روی سطح اسب و خر بیشتر می باشد.

تاریخچه و نحوه انجام بازی قاپ

عموما قاپ بازان کهنه کار با استفاده از سه قاب به انجام بازی می پرداختند که آن را سه قاپ یا سه قاب بازی نامیده بودند، چنانچه در توضیحات نام مجله نیز آمده است ابوالفرج محمدبن عبیدالله ملقب به لیلاج در سه قاپ مهارت بالایی داشته است و از آن در قمار بهره می برده است.

در تهران قدیم این بازی با سه قاپ و در شهرستان‌ها با چهار قاپ بازی می‌شده‌ است.

قاپ بازی در ایران مخصوص بعضی از مردان جامعه بوده و بازیکنان در خرابه‌ها یا دور از انظار عمومی مردم بازی می‌کردند ولی باستان شناسان در محوطه باستانی گوهر تپه مازندران که بین پنج تا سه هزار سال سابقه دارد و مربوط به جامعه ای شهری با طبقات بالا میباشد که آثار آن در سایت موزه گوهر تپه نگهداری می‌شود.

بازی قاپ در ایران

در یافته های باستان شناسی دیگری از درون گور زنی مربوط به قرن دوم قبل از میلاد یک قرنی (ساز رایج در مازندران) و از درون گوری دیگر که آن هم متعلق به یک زن بوده است، ششصد قاپ پاچه گوسفند برای قاپ بازی که امروز هم در بین ترکمن‌ های منطقه نیز بازی می‌شود را کشف کردند و این حاکی از رواج یا ارتباط قاپ بازی با زنان در آن منطقه داشته‌ است.

قاپ بازی در اروپا

نوعی از این بازی در یونان و رم باستان نیز رواج داشته است، همچنین در اسپانیا نیز شکلی از قاپ بازی مشابه آنچه در قاپ بازی ایرانی به اسم شاه (Rey) مرسوم بوده رواج داشته است، از طرفی تندیس‌ها و نقاشی‌های بجا مانده از یونان و رم باستان و اروپای پیش و پس از رنسانس نشان می‌دهد که قاپ بازی علاوه بر مردان در بین زنان هم رایج بوده‌است.

اگرچه در رم و یونان باستان نیز از استخوان قاپ گوسفند و بز برای بازی استفاده می‌کرده اند اما به مرور استفاده از قاب‌های ساخته شده از طلا، نقره، برنج، برنز، عاج، سنگ‌های قیمتی، چوب، شیشه و مواد دیگر هم رواج یافته است.

قاپ بازی در استرالیا

همچنین یافته نشان می دهد در اوایل قرن بیستم قاب بازی با استخوان‌های طبیعی گوسفند که آن را در آب جوش با جوهر و رنگ‌های دیگر به صورت الوان در می‌آوردند در بین بچه‌های استرالیایی بسیار رایج بوده اما از سال ۱۹۵۰ نمونه‌های پلاستیکی رواج پیدا کرده است.

قاپ بازی در فرم مدرن امروزی

با گذشت زمان و با توجه به اینکه از شش سطح قاپ فقط چهار سطح ان قابلیت ایستادن را داشت به مرور قاپ بصورت طاس/تاس‌های امروزی تغیر شکل یافت که هر شش سطح قابلیت نمایش نتیجه و شماره ‌گذاری دارد و همچنان در کازینوها و بخصوص در بازی تاس مورد استفاده قرار می گیرد.

قاپ بازی و فرهنگ عامه

زکریا هاشمی نیز در سال ۱۳۵۰ فیلمی به نام «سه قاپ» را کارگردانی کرده‌است که به این موضوع اشاره دارد.